Hamerkop

Algemene informatie

De hamerkop is een soort watervogel. De naam “hamerkop” is overgenomen uit het Afrikaans. Het Afrikaans is een in Zuid-Afrika en Namibië gesproken taal die op het Nederlands lijkt en in de 18de eeuw in Zuid-Afrika uit het Nederlands is ontstaan. Zuid-Afrika was in de 18de eeuw namelijk een kolonie van Nederland. In het Engels heet de hamerkop ook “hamerkop”, dus de Engelse taal heeft die naam ook uit het Afrikaans overgenomen. De hamerkop dankt zijn naam aan de vorm van zijn kop; door de lange snavel en de naar achteren gerichte kam heeft zijn kop de vorm van de kop van een hamer. Het is een “standvogel” (overwintert in zijn broedgebied) en komt voor op het Afrikaanse vasteland ten zuiden van de Sahara en op het eiland Madagaskar. Hier jaagt hij op kikkers en andere kleine prooidieren. De hamerkop is met zijn lengte van 50 tot 56 centimeter een watervogel van gemiddelde grootte. Vrouwtjes wegen gemiddeld 470 gram en mannetjes 530 gram. De hamerkop vertoont enige gelijkenis met reigers en ooievaars, maar de nek en poten zijn korter. Hij heeft een afgeplatte, dolkvormige, zwarte snavel met een licht gebogen snavelpunt. Op het achterhoofd steekt een opvallende kam horizontaal naar achteren. Hierdoor lijkt de kop op een hamer wanneer de vogel zijn nek uitsteekt, maar meestal is deze ingetrokken en rust de kam op zijn rug. Het verenkleed is bij beide geslachten gelijk en is donkerbruin, met een paarse gloed op de rug en lichter gekleurd op de keel. Dankzij zijn karakteristieke uiterlijk kan de hamerkop moeilijk verward worden met andere vogels. De hamerkop leeft bij voorkeur in waterrijke gebieden in de buurt van bomen, zoals moerassen, rijstvelden en oevers van meren en rivieren. De hamerkop kan echter ook worden aangetroffen in savannes en bossen, mits er zoet water in de buurt is. Langs de zeekust komt hij aanzienlijk minder veelvuldig voor.

Elk koppel heeft zijn eigen territorium rond het nest. Dit nest wordt bij voorkeur gebouwd op plaatsen met kale bomen of uitstekende rotsrichels. Tijdens de regentijd migreren sommige koppels naar een natter gebied. De hamerkop verschijnt al snel in gebieden waar nieuwe waterpartijen worden gecreëerd door dammen of kanalen. Hamerkoppen worden meestal in paren of kleine groepen aangetroffen. Een groot deel van de dag zijn ze op zoek naar voedsel, rond het middaguur rusten ze.  De hamerkop is monogaam en blijft doorgaans zijn hele leven bij zijn partner. Een koppel broed solitair, maar het nest bevindt zich meestal in de buurt van die van soortgenoten. Het nest van de hamerkop is opvallend groot in verhouding tot zijn lichaamslengte. Deze bolvormige bouwsels van takken, gras en modder zijn vaak sterk genoeg om het gewicht van een volwassen persoon te dragen. Veel nesten hebben een diameter van anderhalf tot twee meter en bevatten zo’n tienduizend takken. Het nest is aan de buitenzijde vaak versierd met felgekleurde objecten. Aan de onderzijde bevindt zich een tunnelvormige ingang van 13 tot 18 centimeter doorsnede en zo’n 60 centimeter lengte, dat aan de binnenzijde is bepleisterd met modder. Deze tunnel eindigt in de broedkamer die groot genoeg is voor beide ouders en hun kroost.

Een nest wordt soms vier jaar achtereen gebruikt, maar de meeste hamerkoppen bouwen elk jaar drie tot vijf nesten.